Icilangililo: inshindano na kasalu ka kufimba pa kanwa apali ne mbendela ya Zambia (© Shutterstock)
Icalo ca United States cilebombela pamo na ba cilolo ba bumi mu Zambia mukutungilila abena Zambia ukulaswa inshinado. (© Shutterstock)

Ba Cassius Zulu, abali ne myaka yakufyalwa amakumi yasano na itatu (53), elyo kabili ba shimapepo ba ku Bible Gospel Church (Bigoca) mu Afrika, balilaswa kale inshindano ya COVID-19 no kukonkomesha ubucindami bwaba mu kulanshanya ne cintubwingi pa lwa bumi.

“Icicetekelo ceka-ceka fye tacakumanina,“ efyasosele ba Zulu. “Ine pamo nga shimapepo, caliba icikankala ukuba icilangililo kuli abo ntungulula. Ukucita ico, ekulanga ukwikatana kwinekwine no kupeela isubilo ku bantu.”

Ababomfi balolekesha pa bumi mu calo ca Zambia balyampana na kabungwe ka U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) aka ku calo ca America mu mulimo wa kucingilila abantu ku bulwele bwa COVID-19, ukukonkomesha abantu ukulaswa inshindano ya kuicingilila elyo no kusabankanya ifishinka pali ubu bulwele. Ba Zulu nabo bene balisendamo ulubali mu kubomba uyu mulimo.

Ba Maybin Mumba nabafwala na kasalu ka kufimba pa kanwa elyo nabekata na kacipampa akaleongola abantu ukutungwa inshindano sha kuicingilila kuli COVID (Rose Tembo/CDC)
Ba Maybin Mumba aba mukabungwe ka CDC bayafwilisha ukutungilila umulimo wa kukansha abantu ukulaswa inshindano ya kuicingilila kuli COVID-19 ku citungu ca kukabanga mu Zambia mu mweshi wa Mupundu-milimo. (Rose Tembo/CDC)

Ba solwesolwe ba ng’anda ya mafunde ba Nelly Mutti baalilaswa inshindano yalenga bubili mu mweshi wa Lusuba lunôno. Kabili, baalilomba nabekala calo ba mu Zambia ukulaswa iyi nshindano ya COVID-19. “Nalilaswa inshindano pakuti ningaicingilila nemwine kabili nokucingilila abantu nsangwa nabo cilabushiku,” efyasosele ba Nelly Mutti.

Ba Mutti baatile tabaasangilemo ubwafya ubukalamba nangu bumo. Batile, “Inshindano tesheni nakalya iyoo; shikaaya. Twalelaswa inshindano ukufuma na ku bwaice bwesu. Nga fintu ababomfi ba bumi bakonkomesha lyonse, “Ukuichingilila kwaliwamapo ukucila ukundapwa.”

Akabungwe ka bumi aka CDC mu Zambia katila, abena Zambia ukucila umuntapendwa umo ne myanda ibili (1.2 million) balilaswa kale nshindano yakubalilapopa mu mweshi wa Cinshikubili. Abalolekesha pa bumi mu Zambia belafwaya abantu impendwa ukucila imintapendwa cine konse-konse bacingiliwe ku bulwele bwa COVID-19. Iyi mpendwa, ni mupepi na citika wa mpendwa ya bekala calo bonse mu Zambia.

Ba Mutanuka Simbuwa, abali ne myaka ya kufyalwa amakumi yasano na mutanda (56), kabili ababomfi ba mu musumba wa Lusaka, batile inshindano ilakansha imibili ya bantu no kubacingilila ku kashishi kalenga ubu ubulwele bwa COVID-19.

Ba Mutanuka batile, “Ilyo naimwenene nemwine impendwa ya bena mupalamano abengi abalwele no kufwa ku bulwele bwa COVID-19, nalisalapo ukuicingila ne mwine, elyo no kucingilila ulupwa lwandi.”

Akakope ka ba shing’anga ba Dr. James Simpungwe (Rose Tembo/CDC)
Ba shing’anga ba James Simpungwe aba mukabungwe ka U.S. Centers for Disease Control and Prevention abo abatungilila umulimo wa kulasa inshindano sha COVID-19 mu Zambia. (Rose Tembo/CDC)

Ba James Simpungwe, aba mukabungwe ka CDC akalolekesha pa bumi mu musumba wa Lusaka batiile, ba CDC balabombela pamo na babomfi ba bumi mu kufunda nokukoselesha abantu ukulaswa inshindano ya kuicingilila ku bulwele bwa COVID-19. Elyo kabili balatungulula na bantu, ukubalanga ifishinka pali ubu bwine bulwele; ifishinka ifyo fyalembwa na ba (WHO) ne cipani cilolekesha pa bumi mu Zambia elyo na ba CDC.

Ifisambilisho fimo nifi:

  • Mwipelela pa kubelenga fye imitwe ye lyashi.
  • Fwailisheni ilyashi nokubebeta uko lifumine.
  • Cenjeleni na ba kasabankanya belyashi lyafumuka.

Ukulingana ne fyasosa ba Simpungwe, ba CDC baalisambilisha ababomfi ba bumi ukucila pa myanda isano (500) mu fitungu fine (4) mu Zambia.

Elyo kabili ba CDC balyafwilisha nokulemba ifipampa no tutabo utulondolola pa bulwele bwa COVID-19, ukulundapo no kufunda abo abatebelelwa na kashishi ka HIV, pantu bena kuti balwalisha nga cakuti baingililwa na COVID-19. Impendwa ya bantu ukucila amakana yatatu (30,000) aba kwata akashishi ka HIV balilaswa inshindano ya COVID-19.

Ba Barbara Hara Musonda, abakwete imyaka ya kufyalwa amakumi yane na itatu (43), kabili abali nabana bane (4), balisalapo ukulaswa inshindano ya kuicingilila kuli COVID-19 panuma yakulanguluka pa fyo balufya ba lupwa lwabo kuli ubu bwine bulwele bwa COVID-19.

“Naalilaswa inshindano pakuicingilila ilyo naletensha abalume bandi abafwile ku bulwele bwa COVID-19 ku chipatala ca ku Chipata,” efyasosele ba Musonda. Kabili ba Musonda balakoselesha na abantu bambi nabo bene ukulaswa.

“Iyi nshindano isuma; tayakwata busanso,” efyasosele ba Musonda. “Nangula nalyumfwile umubili ukukalipwa pa numa ya kulaswa, nomba nalikwata umutende pantu nalinsambilishiwe ifyo ninga cimfya ubwafya panuma ya kulaswa.”

Ba Mthoniswa Banda, ba kalemba be lyashi batile ababomfi banabo balilwele COVID-19, ukufika fye na mukuisanga mu chipatala – ukukabila ukundapwa. Cili kwati bayambwile ubulwele ilyo baletensha umubomfi munabo uyo nao uwayambwile ubulwele uko alesefya no lupwa lwakwe.

“Inshindano yakuicingilila eyampuswishe ukuti nilwala ubulwele bwa COVID-19,” efyasosele ba Banda abakwete imyaka ya kufyalwa amakumi yane na isano (45). Baatile, “Pali bonse abo momba nabo mu ofeshi, nine fye neka neushalwele nokufika muchipatala.”