در روز ۲۶ دسامبر سال ۲۰٠۴ سرتاسر کره زمین به واسطه زمین لرزه ای که در اقیانوس هند رخ داد، به لرزه در آمد. خرابی ناشی از این رخداد که ۱٫۶میلیون نفر را بی خانمان کرد، ۲۳٠٫٠٠٠ هزار نفر را طعمه امواجی به بلندای ۳٠ متر کرد و ۱۴ میلیارد دلار زیان به بار آورد، دنیا را به مکانی متفاوت تبدیل کرد.
تونی الیوت از کمیسیون میان دولتی اقیانوس نگاری می گوید: “این یک شوک باورنکردنی بود. کشورهای واقع در منطقه هیچ ذهنیتی از اینکه در برابر چنین مخاطره ای آسیب پذیرند نداشتند.” این کمیسیون که عضوی از علوم دریایی سازمان ملل است از سوی جامعه بین المللی مامور به هماهنگی برای سامانه هشدار سونامی شده است.
هیچکس هشداری را مبنی بر اینکه یک سونامی در راه است دریافت نکرد. در بعضی مناطق مردم بیشتری با تعجب به سمت سواحل روان شدند تا عقب رفتن آب را تماشا کنند که امواج غول آسا بسیاری از آنان را طعمه خود کرد.
در آن زمان فقط اقیانوس آرام مجهز به سیستم هشدار سونامی بود. حاشیه اقیانوس آرام به دلیل زمین لرزه ها و آتشفشان هایش و سونامی هایش که بسیار رایج است حلقه آتش نام گرفته است. (حتی اجرام آسمانی می توانند موجد سونامی شوند. درباره سامانه هشدار شهاب سنگ های ناسا مطالعه کنید.)
بعد از سونامی ۲٠٠۴ کمک های بشر دوستانه از سرتاسر جهان گسیل شدند. دولت ایالات متحده به تنهایی عملیات جستجو و نجات، برنامه های کمک اضطراری مواد غذایی، تامین سرپناه، پشتیبانی روانی و اقدامات مبارزه با قاچاق انسان و پاکسازی را به اجرا در آورد. با گذشت پنج روز جامعه بین المللی بیش از نیم میلیارد دلار برای پشتیبانی اختصاص داد و شش میلیارد دلار دیگر نیز بعدتر اهدا شد.
برناردو آلیاگا یکی از متخصصان کمیسیون میان دولتی رصد اقیانوس می گوید: “در اوان وقوع فاجعه هشیاری بالایی در سطح تصمیم گیران پدید آمد و در این میان هیچ موضوعی مهمتر از نصب سامانه هشدار در اقیانوس هند نبود.”
ایجاد سامانه
در سال ۲٠٠۵ یک خدمت موقت برای رصد اقیانوس هند توسط مرکز هشدار اقیانوس آرام و نهاد هواشناسی ژاپن تاسیس شد. کشورهای دیگر منطقه نیز اقدام به توسعه مراکز هشدار خودشان کرده اند. سامانه هشدار و کاهش سونامی اقیانوس هند در سال ۲٠۱۱ به صورت کامل به بهره برداری در آمد.
تک تک ۲۸ کشور عضو تهدیدهای ناشی از سونامی را رصد می کنند. این سامانه تا کنون ده بار مورد استفاده قرار گرفته است. بنا به نظر یک کارشناس با نام تامس جی تیسبرگ سامانه هشدار سونامی اقیانوس هند ممکن است سالانه جان حداقل هزار نفر را نجات دهد.
در واکنش به فاجعه ۲٠٠۴ سامانه های هشدار به دریای مدیترانه و کارائیب گسترش یافته اند. در مجموع ۱۴۷ کشور در برنامه سونامی که در آن زمین شناسان متخصص زلزله، رصدگران اقیانوس، مدیران وضعیت های اضطراری به صورت بیست و چهار ساعته برای هدف مشترکی که همان نجات جان انسان ها است، مشارکت می کنند.
آنها از حسگرهای لرزه سنج برای تشخیص زمین لرزه و سنجه های ساحلی برای رصد تولید و گستردگی امواج سونامی بهره می برند. داده های بلادرنگ در مراکز هشدار ملی و محلی در ظرف ۱٠ دقیقه، در دسترس هستند.
آلیاگا می گوید: “زنگها در مراکز هشدار به صدا در می آیند و آژیرها در مراکز عملیاتی روشن می شوند.”
مردم در جوامع در معرض تهدید فرصتی برابر ۳٠ دقیقه تا ۱۴ ساعت دارند تا به مناطقی مرتفع تر رفته یا منطقه را تخلیه کنند.
دریای آرامش در پیش رو؟
گرچه سونامی های عظیم نادرند، این که اجازه دهیم آنها از یاد ما بروند و فراموش شوند خطرناک است. برای حفظ هشیاری در برابر این خطر، این کمیسیون هردو سال یک بار اقدام به برگزاری تمرین و مانورهای آماده باش می کند. کشورهای مجاور دریای سیاه از جمله رومانی و روسیه برای نخستین بار در یک تمرین اخیر شرکت کردند.
الیوت می گوید: “اقیانوس هند قطعا بسیار امن تر از سال ۲٠٠۴ است؛ اما ما هیچگاه نمی توانیم احساس امنیت قطعی داشته باشیم. ما همیشه باید آمادگی داشته باشیم.”