وقتی گلبهار هایتی واجی در نوامبر ۲۰۱۶ پس از یک دهه اقامت در فرانسه به سین کیانگ، چین بازگشت، با یک کابوس مواجه شد. او توسط کارفرمانی وقت خود ظاهراً برای تکمیل مدارک بازنشستگی اش احضار شده بود. اما مقامات محلی او را بازداشت و به یک اردوگاه بازآموزی فرستادند.
داستان او استثناعی نیست. از سال ۲۰۱۷ تاکنون، جمهوری خلق چین (PRC) بیش از یک میلیون اویغور را که عمدتاً مسلمان و اعضای سایر گروه های اقلیت قومی و مذهبی هستند، در چنین اردوگاه هایی حبس کرده است.
هایتی واجی در کتابی به نام بازمانده گولاگ چینی، بیش از دو سال بازداشت خود را شرح می دهد و می نویسد: “وقتی صدای پای نگهبانان ما را در شب بیدار می کرد، بارها و بارها فکر کردم که زمان اعدام ما فرا رسیده است.” گزیده هایی از این کتاب که قرار بود در ماه فوریه به زبان انگلیسی منتشر شود، در گاردین منتشر شد.
او می گوید که پس از مداخله دولت فرانسه از جانب او و آزادی در اوت ۲۰۱۹ ، او تحت شکنجه و سوءرفتار قرار گرفته بود.
هایتی واجی یکی از بازماندگان اردوگاه‌های بازآموزی در جمهوری خلق چین است که روایت تجربه هایش اعتراض جامعه بین المللی را برانگیخته است. او و مهری گل تورسون، که از اردوگاه جمهوری خلق چین نیز جان سالم به در برده است در دادگاه خلق اویغور، یک نهاد غیرقضایی بین‌المللی متشکل از وکلا، دانشگاهیان و نمایندگان سازمان‌های غیردولتی که در سال ۲۰۲۰ در بریتانیا تأسیس گشت، برای تحقیق در مورد سوءرفتار با اویغورها و دیگر اقلیت ها در سین کیانگ شهادت دادند.
وقتی تورسون در می ۲۰۱۵ از مصر برای دیدار با خانواده اش به سین کیانگ بازگشت، دستگیر شد و سه قلوهای تازه متولد شده اش از او گرفته شدند. او می گوید که در انزوا و مورد بازجویی قرار گرفت، و شکنجه شد.
او در ژوئن ۲۰۲۱ در دادگاه خلق اویغور شهادت داد (PDF, 162 KB): “هر بار که به من شوک الکتریکی می دادند، تمام بدنم به شدت می لرزید و درد را در رگ هایم احساس می‌کردم. ترجیح می‌دادم بمیرم تا اینکه دوباره این کار را با من بکنند. التماس می کردم که مرا بکشند.”
وقتی آزاد شد، به او گفتند که یکی از پسرانش به دلیل عوارض سلامتی فوت کرده است.
در دسامبر ۲۰۲۱، دادگاه خلق اویغور جمهوری خلق چین را به ارتکاب جنایات علیه بشریت و نسل‌کشی (PDF, 789 KB) علیه اویغورها محکوم کرد.
در حالیکه این زندانیان سابق تجربه های خود را در سین کیانگ روایت می کنند، تلاش های دیگر برای برجسته ساختن بازداشت و سوءرفتار با اویغورها در سطح بین المللی با موانعی روبرو بوده اند. به گفته سازمان دیده بان حقوق بشر (HRW) در آوریل ۲۰۱۷ به دالکون عیسی، مدافع حقوق اویغورها اجازه شرکت در نشست سازمان ملل در مورد مسائل بومی داده نشد.
دیده بان حقوق بشر اعلام کرد که ممانعت از حضور عیسی در نشست سازمان ملل “نشان دهنده نگرانی‌های مهمتر در مورد رفتار و حمایت از فعالان حقوق بشر منتقد چین، در حالی است آنها به دنبال مشارکت در مکانیسم‌های حقوق بشر سازمان ملل که برای حمایت از حقوق همه ایجاد شده اند، هستند.”
تورسون کتاب خود را که با همکاری روزنامه نگار آلمانی آندریا هافمن نوشت، تحت عنوان مکان بدون بازگشت در ماه ژانویه منتشر کرد.
همانطور که او در سال ۲۰۱۸ به یک هیئت کنگره ایالات متحده گفت، “[من] تصمیم گرفتم جهان را در مورد اردوگاه‌های بازآموزی و کار اجباری پنهان چین آگاه سازم تا کسانی که من و دیگران را شکنجه کردند مجازات شوند و صدای بی‌گناهان در اردوگاه‌ها شنیده شود.”
رویدادهای اخیر حاکی از این هستند که روایت های بازماندگان اردوگاه های جمهوری خلق چین تأثیرگذار بوده اند. در اکتبر ۲۰۲۱ ، ایالات متحده، فرانسه، لوکزامبورگ، بلژیک و ۳۹ کشور دیگر در بیانیه ای مشترک در سازمان ملل با استناد به گزارش ها در مورد بازداشت های خودسرانه و سایر سوءرفتارها از جمهوری خلق چین مصراً خواستند به حقوق بشر احترام بگذارد و به ناظران مستقل اجازه دسترسی فوری، معنی دار و بدون محدودیت را به سین کیانگ بدهد.
