برخی از مردم امروز آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی را دشمنان سرسخت در جنگ جهانی دوم می دانند. اما ۲۳ اوت ۱۹۳۹ نشان داد که قضیه همیشه اینطور نبود.
با امضای پیمان عدم تجاوز بین آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی در ۲۳ اوت ۱۹۳۹، این دو کشور موافقت کردند که برای ده سال آینده هیچ اقدام نظامی علیه یکدیگر انجام ندهند.
روزنامه های شوروی و آلمان این خبر را روز پس از امضای پیمان نامه منتشر کردند. سردبیران لیتوانوس، یک فصلنامه انگلیسی زبان که به تاریخ لیتوانیا و کشورهای حوزه دریای بالتیک اختصاص دارد، نوشتند: “با این حال، از همان ابتدا سوء ظن مستدلی درباره محتوای کامل و مفاد پنهان این پیمان وجود داشت.”
و همینطور هم بود. تا سالها بعد از مردم پنهان بود که طرفین در آن روز همراه پیمان عدم تجاوز، یک “پروتکل الحاقی محرمانه” را نیز امضا کردند. در این پروتکل کاملاً محرمانه، نمایندگان هر دو طرف با کمتر از ۱۵۰ کلمه “حوزه های نفوذ” خود را در اروپای شرقی تعیین کردند. این گفتگوها به توافقی به شرح زیر منجر شد:
- تقسیم لهستان در امتداد رودخانه های نارو، ویستولا و سان و کنترل شرق این مرز توسط اتحاد جماهیر شوروی.
- هموار کردن راه برای حمله اتحاد جماهیر شوروی به فنلاند و الحاق کشورهای بالتیک استونی، لتونی و لیتوانی.
- گشایش در برای جدا شدن بیسارابیا از رومانی و الحاق آن به قلمروی اتحاد جماهیر شوروی.
راجر مورهاوس، مورخ بریتانیایی در کتاب خود به نام اتحاد شیطانی که متن کامل پیمان عدم تجاوز و پروتکل الحاقی محرمانه را در برمی گیرد، می نویسد که حتی امروز، به جز مورد لهستان و کشورهای حوزه دریای بالتیک، “این پیمان عمدتاً ناشناخته باقی مانده است.”
این پیمان آدولف هیتلر را قادر ساخت تا بدون ترس از مداخله شوروی به لهستان حمله کند.
حمله هیتلر به لهستان، فقط ۹ روز پس از امضای پیمان عدم تجاوز در ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ باعث شد بریتانیا و فرانسه به آلمان نازی اعلان جنگ کنند. در ۱۷ سپتامبر ۱۹۳۹، شوروی از شرق به لهستان حمله کرد و بخشی از لهستان را که طبق پروتکل محرمانه به این کشور اختصاص داده شده بود، اشغال کرد. این اقدام آغاز جنگ جهانی دوم را رقم زد؛ مرگبارترین و مخرب ترین جنگ در تاریخ که بیش از ۵۰ کشور و بیش از ۱۰۰ میلیون سرباز را درگیر کرد.
پس از تهاجم شوروی به لهستان، در بهار سال ۱۹۴۰، پلیس مخفی شوروی نزدیک به ۲۲ هزار اسیر جنگی و زندانی سیاسی لهستانی را در جنگل کاتین در نزدیکی اسمولنسک در اتحاد جماهیر شوروی اعدام کرد.
مورهاوس نوشت: “واضح است که پیمان بین آلمان نازی و شوروی جهان سیاسی را دگرگون کرد.”
اگرچه این پیمان در ژوئن ۱۹۴۱ با حمله آلمان نازی به اتحاد جماهیر شوروی پایان یافت، مورهاوس تخمین زد که ۷۵ میلیون نفر در اروپای مرکزی و شرقی عواقب آن را احساس کردند و “تعداد عظیمی آزار و اذیت، شکنجه، و مرگ را به دست شوروی متحمل شدند.” نقشه امروزی اروپای شرقی و مرکزی “تا حد زیادی نتیجه این پیمان است.”
این پروتوکل محرمانه بخشی از پیمانی است که گاهی اوقات به نام رهبرانی که آن را امضا کردند (یواخیم فن ریبنتروپ، وزیر امور خارجه آلمان نازی و ویاچسلاو مولوتوف، وزیر امور خارجه شوروی)، پیمان مولوتوف- ریبنتروپ نامیده می شود. هر چند که مولوتف تا مرگ خود در ۱۹۸۶، وجود آن را انکار کرد.
پنجاه سال بعد، در ۲۳ اوت ۱۹۸۹، ساکنان استونی، لتونی و لیتوانی تحت اشغال شوروی این روز را با برگزاری یکی از بزرگترین تظاهرات مسالمت آمیز تاریخ جشن گرفتند. امروز، این تاریخ در اروپا به عنوان روز روبان سیاه، یا روز یادبود قربانیان استالینیسم و نازیسم شناخته می شود. نماد این روز اکنون گسترش یافته و همه کسانی را که تحت رژیم های استبدادی رنج می برند یا جان می بازند، شامل می شود.
