Restoranlar farklı kültürler hakkında bilgi edinmeye başlamak için genelde iyi birer başlangıç noktasıdır.
Ama yiyecekler, içecekler ve konukseverlik, insanları bir kişinin kültürünü yitirmesi hakkında bilgilendirmeye de yarayabilir. ABD’deki iki restoran sahibi, müşterilerini Çin Komünist Partisi’nin Çin’in Sincan Eyaleti’nde Uygurlara uzun yıllardır uyguladığı baskı hakkında bilgilendirirken sundukları yemekleri ShareAmerica’ya anlattı.
Los Angeles’ta, Dolan’s Uyghur Cuisine adlı restoranda (“Dolan” Uygur bölgesindeki bir halka veya bölgeye deniyor) çalışanlar ön tarafında ” Google’dan Uygurları Arat” ve arka tarafında “#kamplarıkapat” yazan siyah tişörtler giyiyor. Restoran sahibi Buğra Arkın, üniformalarının müşterilerle muhabbetin açılmasını sağladığını söyledi.
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde yüksek lisans derecesi almak için 2015’te ABD’ye gelen ve restoranı 2019’da açan Arkın, kendi kişisel hikâyesini paylaşmak için sık sık bu tip sohbetlere katılıyor. Polis, ailesine, döndükten sonra bir “yeniden eğitim merkezi”ne gitmesi gerekeceğini söylediği için 2017’den bu yana Sincan’ın başkenti Urumçi’ye gidemedi.
Aslında yerel polis, Arkın’ın söylediklerine kulak verecek olursak, son ziyareti sırasında kanını aldı, sesini kaydetti, fotoğraflarını çekti ve ABD’deki eylemleri nedeniyle onu sorguladı. Aylar sonra ÇKP yasa dışı bir şekilde babasını, arkadaşlarını ve diğer akrabalarını hapse attı.
Arkın e-posta aracılığıyla şunları dile getirdi: “Bu beni son derece hayal kırıklığına uğrattı ve kızdırdı, çünkü onlar eğitimli insanlardı, düzenli işleri vardı ve komünist hükûmete karşı asla hiçbir suç işlememişlerdi.” “Hepsi de masum.”
Tehlike altında bir kültür
Uygurlar bir Türk dili konuşuyor ve çoğunlukla Müslüman. Komünist Çin 1949’da bölgeyi işgal edip burayı “yeni bölge” anlamına gelen Sincan şeklinde adlandırmadan binlerce yıl önce Doğu Türkistan’da yaşamaktaydılar.
Çin yetkilileri, Uygurlara uygulanan baskıyı 2017’de git gide artırarak etnik Kazak ve diğer Müslüman etnik azınlık mensubuyla birlikte 1 milyon Uygur’u mahkûmların dini ve etnik kimliklerini terk etmeye zorlandığı kamplarda alıkoydu.
ABD Hükûmeti, önemli pozisyonlardaki Çinli yetkililere yaptırımlar uyguladı ve zorla çalıştırmayla üretilen ürünleri engelleyerek Sincan’da kötü koşullar altında çalışan insanlar tarafından üretilen ürünleri satın almayı önlemek için Çin’de üretim yapan işletmeleri uyardı.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo bir demecinde şunları söyledi: “Çin Komünist Partisi’nin Uygurlara ve diğer Müslüman azınlıklara karşı giriştiği insan hakkı ihlalleri yaşadığımız asrın alnına vurulmuş kara bir leke olarak görülmektedir.”
Yanında haberlerin servis edildiği kebaplar
Uygur mutfağı Hindistan, Orta Doğu, Türkiye, Orta Asya, Çin ve pek çok diğer bölgenin etkilerinin bir bileşimini temsil ediyor. Çoğu yemek sıklıkla açık ızgara üzerinde pişirilip üzerine kimyon ve diğer baharatların serpildiği kebaplar şeklinde hazırlanan kuzu eti içeriyor. Sebzeler ve baharatlı bir sos ile servis edilen taze, elle yoğrulmuş noodlelardan oluşan bir yemek olan Lağman da ABD restoranlarında yer alan başka bir popüler Uygur yemeği.
Arkın, Uygurların lağmansız yaşayamadığını, bu yemeğin Amerikan peynirinin Amerika Birleşik Devletleri’nde popüler olduğu kadar kendi aralarında da popüler olduğunu açıkladı.
Vaşington’daki Dolan Uygur Restoranı’nın (Los Angeles’ta benzer bir ad verilmiş olan restoranla ilintili değil) sahibi Hamid Kerim, bu mutfağı Uygurların içinde bulunduğu kötü durum hakkında farkındalık uyandırmak için bir başlangıç olarak görüyor. Bir tercüman aracılığıyla, müşterilerin taze malzemeler hakkında yorum yaparak bu mutfağın nereden geldiğini sorduğunu aktarıyor. “Müşterinin zamanı ve dinlemek için sabrı varsa bazı güncel bilgileri iletmeye, kısa bir tanıtım yapmaya çalışıyorum.”
Kerim daha önce restoran sahibi değildi. ABD’ye eşi ve iki çocuğuyla birlikte 2016’da taşındı, ancak uluslararası bir ticaret işiyle meşguldü. 2017’de işleri yönetmek için Urumçi’ye döndü, ancak adının hapse atılacak kişiler listesinde olduğunu öğrenerek yalnızca birkaç ay sonra oradan kaçtı.
Annesine bir elveda bile diyemeden ülkeden apar topar ayrılan Kerim, daha sonra şirketinin 15 branşının tümünün ÇKP tarafından devletleştirildiğini öğrendi. Ancak 2018’de restoranını önceki Uygur sahiplerinden satın alarak Vaşington’da yeni bir hayata başladı.
Kerim, “Amerika Birleşik Devletleri’nde olup özgür bir ülkede yaşama şansına sahip olduğum için kendimi dünyanın en talihli insanı sayıyorum,” dedi.
